خانه دانش بنیاد ثبوتی، ساعت 3 عصر روز پنجشنبه 9 اسفند‌ماه 1403 میزبان خانواده‌ها و بچه‌ها برای شنیدن پیشینه گاه‌شماری و ساخت تقویم اوریگامی سال نو بود. این رویداد با همراهی صمیمانه دکتر حمیدرضا خالصی‌فرد و کارگروه اجرایی خانه دانش برگزار شد.
در بخش نخست رویداد نگاهی به پیشینه تقویم و انواع نظام‌های گاه‌شماری داشتیم. چند شنبه؟! چندم؟! چه ماهی؟ و… تقویم چنان در روزمره انسان‌ها پیچیده که چندان دیده نمی‌شود و بیشتر وقت‌ها پرسشی نمی‌انگیزد، ولی بیش از 3000 سال پیش راهی پر فراز و نشیب برای کاوش‌های نجومی، پدیدار شدن نظام‌های گاه‌شماری و مثلثات کروی بود چنان‌که در حال حاضر چیزی حدود 90 تقویم مختلف داریم که چند تقویم محدود، بسته به گستره جغرافیایی مورد استفاده برای همگی ما شناخته شده‌تر هستند.
اولین نگاه‌های انسان به آسمان، دیدن ماه و خورشید، تکرار برخی پدیده‌های طبیعی مانند طغیان رودخانه‌ها و ثمردهی رستنی‌ها و باروری جانوران، نیازهای اولیه و تلاش برای تأمین آن‌ها، حفظ آیین‌ها و گره خوردن فعالیت‌های روزمره با تغییرات فصل‌ها توجه انسان‌ها به چرخه‌های طبیعی و تلاش برای شناخت این الگوها و پیش‌بینی آن‌ها را در پی داشت. چرخه تأمین خوراک، نگهداری از دام‌ها و بعدتر شکل‌گیری تمدن‌ها و شهرها، برگزاری آیین‌های جمعی و حکومتداری سبب شکل‌گیری قراردادها و به تدریج دقیق‌تر شدن محاسبه برای بازه‌های زمانی هفته، ماه و سال و پیدا کردن ترکیب تعداد مناسبی از این‌ها در نظام‌های مختلف گاه‌شماری شد؛ تا تقویم این سنت هزاران‌ساله نجومی، آیینی و فرهنگی تمدن‌های کهن به دست ما برسد.
بچه‌ها مشتاقانه منتظر ساخت تقویم‌ها بودند. پس از تمرینی کوتاه و مطمئن شدن از تاهای لازم برای ساخت، ماه‌های رنگارنگ تقویم در دستان بچه‌ها به بازی درآمدند، مربع‌هایی که با دقتی خاص برش می‌خوردند تا پایه‌های اوریگامی شکل بگیرند. دقت و حوصله بچه‌ها خیلی جالب بود؛ بعد از هر برش مربع تازه با بقیه مقایسه شده و کوچکترین ناترازی از نظرشان دور نمی‌ماند، تاها به دقت بررسی می‌شد و خطی بیرون تا نبود. جادوی کاغذ و تا بچه‌ها را غرق کرده بود، نگاه‌های خوشحال و «این خوبه؟!»های پی‌درپی نشان از تکمیل بخش‌های تقویم داشت. در نگاه اول تبدیل شدن کاغذهای تاخورده به یک لوزمکعب هشت‌وجهی اصلاح‌شده، کمی ناممکن می‌آمد و بچه‌ها با تردید به نمونه روی میز می‌نگریستند ولی در هم رفتن چندوجه کافی بود که شادانه فریاد بزنند «داره درست می‌شه».
علاقه سرریز شده در چشمان بچه‌ها و تقویم‌هایی که با احتیاط در دستانشان به خانه می‌رفت، «تقویم مال سال جدیده!» نوروزتان مبارک!
پی‌نوشت: ساعت 15 پنجشنبه 16 اسفند در هفته سوم مسابقه‌های فصل سوم منتظرتان هستیم. همراه ما باشید برای ساخت: کامیون
تقویم فارسی که به تقویم ایرانی نیز معروف است پیشینه‌ای بیش از دو هزار سال را در بر می‌گیرد. قدیمی‌ترین شواهد سنت‌های تقویمی ایرانی به هزاره دوم قبل از میلاد و احتمالاً حتی قبل از ظهور زرتشت پیامبر ایرانی برمی‌گردد. اولین تقویمی که کاملاً حفظ شده مربوط به سلسله هخامنشیان در قرن پنجم قبل از میلاد است. ایرانیان اولیه از یک تقویم 360 روزه بر اساس مشاهدات خورشیدی استفاده می‌کردند که ماه‌ها به نام جشن‌ها یا فعالیت‌های سال شبانی نامگذاری شده بودند. در زمان هخامنشیان نخستین تقویم‌های مبتنی بر کیهان‌شناسی زرتشتیان پدید آمدند. این تقویم دوازده ماه داشت که هر کدام به یک یازاتا (موجود الهی) اختصاص داشت و روزها به نام خدایان مختلف نامگذاری می‌شدند.
تقویم فارسی در طول قرن‌ها دستخوش اصلاحات چندین و چندباره شده است. یکی از اصلاحات مهم تحت تأثیر سیستم تقویم مصر بود که در زمان سلطنت داریوش اول پس از فتح مصر در سال 525 قبل از میلاد به تصویب رسید. کاهنان زرتشتی تقویم نو-اوستایی را معرفی کردند که برای اهداف مذهبی ساده‌تر و راحت‌تر بود. تقویم مدرن ایرانی که به تقویم هجری‌شمسی نیز معروف است، تقویم رسمی مدنی در ایران بوده و از نیمه شب نزدیک به اعتدال بهاری شمالی که توسط محاسبات نجومی تعیین شده، شروع می شود. این تقویم مبتنی بر مشاهده، بسیار دقیق‌تر از تقویم میلادیِ مبتنی برقرارداد است. تقویم جلالی که به تقویم ملکی یا ملکشاهی نیز معروف بوده، تقویمی خورشیدی است که در زمان جلال‌الدین ملکشاه اول، سلطان امپراتوری سلجوقیان معرفی شد. این تقویم را عمر خیام و همکاران ریاضی‌دان و منجم او یعنی اسفزاری، لوکری، معموری، واسطی و خازنی با بازبینی در تقویم یزدگردی در سال 471 هجری قمری (برابر با 447 یزدگردی) تهیه کردند که سرپرستی این گروه بر خلاف آنچه مشهور شده ، با ابوالفتح خازنی بود نه با خیّام. مبدأ این تقویم همان سال 471 قرار گرفت. تقویم جلالی امروزه نیز در ایران و افغانستان مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل دقت بسیار، مورد توجه است.
